“Olaylar önemli değildir; onları algılayışımız önemlidir.” (EPİKTETOS)
Kim Milyoner Olmak İster yarışma programında büyük ödül olan bir milyon lirayı kazanan Konyalı yarışmacı Rabia Birsen Göğercin’in hayat hikayesi, ekran başındaki izleyicileri oldukça hüzünlendirdi. Rabia Birsen, geçen Kurban Bayramı’nda babasının kasap dükkanında babasına yardım ederken kolunu kıyma makinesine kaptırmış ve sağ kolunu kaybetmiş üniversiteli bir genç kız. Rabia bizlere; kadere rıza gösteren insanın gerçekten mutlu olabileceğini gösterdi. Kaderine boyun eğen insan, çok şeye sahip olmanın değil de az şeye ihtiyaç duymanın mutluluğunu yaşıyor.
Kader meselesi geçmişten günümüze tüm dinlerde ve çağlarda tartışılıp durmuş. Benim kader algımda inandığım dinin ve felsefenin etkisi oldukça önemli. Kader ve mutluluk problemini özellikle Stoacı filozoflar ve Stoacı filozoflardan biri olan Epiktetos tarafından etraflıca ele alınmış.
Epiktetos, MS 55 ve135 yılları arasında yaşadığı bilinen stoacı bir filozoftur. Frigya, Hierapolis’te (Şimdiki Pamukkale yakınları) köle olarak doğduğu rivayet edilir. Kuzeybatı Yunanistan’daki Nicopolis’e sürülene kadar Antik Roma’da yaşar. Hayatının büyük bölümü Nicopolis’de geçti ve orada da öldü. Asıl adı bilinmiyor. Epiktetos adı lakabıdır. Epiktetos; Yunanca “satın alınmış adam -köle- uşak” anlamına geliyor. MS 68 yılında İmparator Neron’un ölümünden bir süre sonra azat edilir.
Epiktetos’a göre, Tanrı herkese mutlu olma aracını bahşetmiştir. Ancak bunun için insanın sarsılmaz bir karaktere sahip olması ve kendine hâkimiyet gerektirmektedir. Kendine hakimiyet de iki ana kısımdan oluşur: Gerçeklik karşısında kendi tutumunuzu kontrol etmek ve duyularınızı kontrol etmek. Örneğin Epiktetos ölüm ile ilgili şöyle söyler: “Ölümden kaçamam, ama ölüm korkusundan kaçabilirim. Bütün olayları kontrol edemezsiniz, ancak olanlara karşı tutumunuzu kontrol edebilirsiniz. Korkularınızı kontrol etmek, irade sayesinde mümkündür.”
Epiktetos’a göre insan, iradeden bağımsız olan iyi ya da kötü hiçbir şey bulunmadığını öğrenmeli ve olayları ön görmeye veya yönlendirmeye kalkışmayıp sadece onları anlama çabası göstermelidir. (Rabia Birsen kızımızın yaptığı gibi) Epiktetos’a göre insana kendisinden başka birisi zarar vermez. Ona göre insanlar akıllı yanlarıyla Tanrı’nın çocuklarıdırlar ve kendilerinde tanrısal ögeler taşırlar.
Kısaca Epiktetos mutluluğu, hayatta her ne olursa olsun “kabul etme” bilgeliğinde aramış bir filozoftur ve O’na göre her birimizin gerçek efendisi; istediğimizi bize veren ve istemediğimizi yolumuzdan uzaklaştırandır. Öyleyse özgür olmak isteyen her insan ne başkalarının elinde olan şeyleri istemeli, ne de onlardan kaçınmalıdır. Kişi bunu yapmazsa zorunlu olarak esirdir.
Epiktetos’un sözleri, modern insanı anlam karmaşasından kurtaracak tarzda sözlerdir. Birkaç örnek verip yazımızı bitirelim:
“Kader önünde sonunda, öyle veya böyle günahlarımızın bedelini önümüze koyar. Görünen ya da görünmeyen zaman içinde herkes günahlarının bedelini öder. Bunu bilen adam kimseye kızmaz, gücenmez, kimseyi aşağılamaz, kimsenin arkasından konuşmaz, kimseyi itham etmez, kimseden nefret etmez, kimseye kin tutmaz. Bunu bilen adam karşılaştığı aksiliklere şaşmaz. Önüne çıkan maddi-manevi engellerin kendi günahlarından başka bir şey olmadığını bilir.”
“İnsanları asıl üzen “şeyler” değildir, o şeyler hakkındaki fikirleridir. Örneğin, ölüm hiç de korkunç bir şey değildir, öyle olsa Sokrates’e bile korkunç gelirdi; korkunç olan daha çok ölümün korkunç olduğu fikridir. Öyleyse, ne zaman hüsrana uğramış, kızgın, üzgün veya kederli hissedersek hissedelim, başkalarını suçlamayalım, sadece kendimizi, daha doğrusu kendi fikirlerimizi suçlayalım. Kendi dertleri için başkalarını suçlamak, felsefi anlamda cahil olan kişinin davranışıdır. Öğrenmeye başlayan kimse, kendini suçlar. Eğitimli kimseler ne başkalarını ne de kendini suçlar.”
“Arzularını ve tutkularını ortadan kaldır. Artık senin için hiçbir zalim kalmaz.”
“İnsanları tedirgin eden olan biten değil, olan bitenle ilgili inandıkları.”
“Olaylar önemli değildir; onları algılayışımız önemlidir.”
“Mutluluk ile arzu birlikte olamazlar.”
Kalın sağlıcakla.
Görüş ve eleştirileriniz benim için önemli: [email protected]
